Jod – czy jest potrzebny Twojemu ciału?

• minerały
• zdrowie

Jod jest niezwykle ważnym pierwiastkiem chemicznym, który znaleźć możemy w grupie 17. układu okresowego pierwiastków, zwanego potocznie tablicą Mendelejewa. Pierwiastek ten oznaczony jest symbolem „I”. Dlaczego warto przybliżyć „sylwetkę” jodu? Jakie ma on znaczenie dla ludzkiego organizmu i gdzie go szukać?

Hasło „jod” w większości z nas od razu wzbudza skojarzenia związane z wypoczynkiem nad morzem. Słusznie. Nie do końca jednak wiemy, czym składnik ten naprawdę jest oraz jak wygląda. Wiemy tylko, że warto pojechać nad morze i „nawdychać się jodu”, bo jest to dobre dla zdrowia. A zatem po kolei…

O historii i właściwościach jodu słów kilka

Za odkrywcę jodu uważa się Bernarda Courtois, który odkrycia owego dokonał w roku 1811. Samą nazwę „jod” nadał pierwiastkowi Joseph Louis Gay-Lussac. Jod w temperaturze pokojowej ma postać stałą. Występuje on pod postacią niebiesko-czarnej, połyskliwej krystalicznej substancji.

Po podgrzaniu zachodzi proces sublimacji, tj. przemiany fazowej, w czasie której substancja ze stanu stałego przechodzi bezpośrednio w stan gazowy. Opary jodu są fioletowe i mają niezwykle charakterystyczny, drażniący zapach.

Zapotrzebowanie na jod

Zapotrzebowanie ludzkiego organizmu na jod w ciągu doby nie jest duże, bowiem sięga niespełna 200 mikrogramów (µg) w przypadku dorosłego człowieka. UWAGA! Nie jest to równoznaczne z tym, że nie trzeba dbać o jod w diecie. Wręcz przeciwnie, niedobór jodu, na który narażona jest zarówno znaczna część Polski, jak i całego świata, może pociągać za sobą poważne konsekwencje zdrowotne, ale o tym za chwilę.

Zwiększone zapotrzebowanie na jod wykazują kobiety karmiące piersią (średnio 260 μg na dobę) oraz kobiety ciężarne (około 230 μg na dobę). Dzieci do pierwszego roku życia potrzebują zaledwie 50 μg na dobę, jednak bezwzględnie należy im dawkę tę dostarczyć, aby wesprzeć prawidłowy rozwój młodego organizmu.

Gdzie występuje jod?

Już na wstępnie należy zaznaczyć, iż dobroczynny dla ludzkiego organizmu jod nie występuje w przyrodzie powszechnie. Duże stężenie jodu znaleźć można natomiast w morskiej wodzie (stąd powszechne i słuszne przekonanie o korzyściach płynących z wypoczynku nad morzem!) oraz w solankach. A ponadto, w czym jest jod? Występuje on naturalnie w organizmie zdrowego człowieka, w przedziale od 30 do 50 mg.

Jeśli chodzi o spożywcze produkty bogate w jod, wymienić trzeba tu przede wszystkim wątłusza srebrzystego oraz dorsza. Średnio na 100 gramów ryby przypada 116 µg jodu. Oczywiście, nie są to jedyne źródła jodu. 100 gramów tuńczyka zawiera 20 µg jodu, zaś 100 gramów sera białego zawiera średnio 26 µg. Inne produkty zawierające jod to kurczak, wołowina i wieprzowina (od 7 do 19 µg/100 g), mleko (około 25 µg/100g), jaja (około 25 µg w jednej sztuce).

Liczby liczbami, a gleba wie swoje…

Podana ilość mikrogramów jodu na 100 gramów poszczególnych produktów niestety nie jest niezmienna, a wyżej przedstawione zestawienie jest dość optymistyczne. To, ile jodu naprawdę zawierają warzywa, ryby czy jaja, ściśle uzależnione jest od warunków panujących na danym terenie, z którego pochodzą, od jakości wody i gleby (czyt. ilości jodu w nich zawartej).

Tutaj robi się nieco mniej optymistycznie. Najbardziej urodzajne w jod są wody i gleby na terenach nadmorskich. Z każdym kilometrem na południe kraju wartość jodu w glebach i wodach spada – w górskich okolicach osiąga zatrważająco niski poziom.

Znaczenie jodu dla ludzkiego organizmu

To trzeba powiedzieć jasno – jod jest człowiekowi niezbędny do życia. Jego największe nagromadzenie występuje w tarczycy. Dzięki obecności jodu w pęcherzykach tarczycy produkowane są T3 (trójjodotyronina) oraz T4 (tyroksyna) – hormony, bez których niemożliwe byłoby prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.

Niedobór jodu w organizmie może wyrządzić wiele szkód!

Niedobory jodu to jedna z przyczyn powstawania tak zwanego wola tarczycy. Dzieci, u których odnotowano niedobór jodu, rozwijają się w wolniejszym tempie i mają mniejszą zdolność uczenia się, aniżeli ich rówieśnicy, u których ów niedobór nie występuje. Z kolei osoby dorosłe cierpiące na niedobór jodu mogą borykać się między innymi z niewydolnością tarczycy. Ich funkcje rozrodcze mogą być upośledzone, kobietom grożą komplikacje w ciąży.

Jak walczyć z niedoborem jodu?

Z przykrością trzeba stwierdzić, że dawniej walka ta była nierówna. Jeśli chodzi o Polskę, najbardziej cierpieli mieszkańcy terenów południowych (szczególnie górskich), u których odnotowywano występowanie wola endemicznego oraz wrodzonej niedyspozycji umysłowej u dzieci, obecnie określanej mianem wrodzonego zespołu niedoboru jodu.

WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) szacuje, że obecnie ponad 2 miliardy ludzi na całym świecie narażonych jest na niedobór jodu. Jest to 35 proc. populacji, dlatego też problem niedoboru tegoż cennego pierwiastka uważany jest za chorobę społeczną o zasięgu globalnym.

Współcześnie walka z niedoborem jodu staje się łatwiejsza. Wystarczy (i warto!) poddać się podstawowym badaniom, aby jednoznacznie potwierdzić lub wykluczyć problem niedoboru. Są to badania: USG szyi, TSH (wynik większy niż 5 mj.m/l świadczy o niedoborze) oraz badanie moczu (niedobór występuje, jeśli wynik wskazuje poniżej 100 μg/l).

Od roku 1997 w Polsce istnieje rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Zdrowotnej zakazujące produkowania i sprzedaży soli kuchennej, która nie jest wzbogacona o jodek potasu. W każdym kilogramie soli kuchennej powinno znajdować się średnio 30 mg wspomnianego jodku potasu. Jodowane są także sztuczne mieszanki dla niemowląt zastępujące mleko matki.

Zaleca się nie tylko spożywanie produktów bogatych w jod, ale również przyjmowanie preparatów z jodem. Jeśli chodzi o jod w tabletkach oraz inne preparaty z jodem, część z nich można nabyć bez recepty. Istnieją oczywiście leki z większą zawartością jodu, ale ich podanie musi być poprzedzone badaniami i konsultacją lekarską.