Żelazo wspomaga leczenie ADHD?

• minerały
• zdrowie

ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, określany w literaturze specjalistycznej również jako zaburzenia hiperkinetyczne. Jakie są przyczyny jego powstawania? Po czym poznać, że dana osoba może być narażona na jego symptomy?

Termin ADHD dotyczy zarówno dorosłych, jak i dzieci i obejmuje dwie jego odmiany: z zaburzeniami hiperaktywnymi, jak i bez nich. Tę grupę zaburzeń charakteryzuje dość wczesne ujawnienie się objawów (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), takich jak skłonność do przechodzenia z jednej aktywności w drugą, bez ukończenia żadnej z nich, chaotyczne metody pracy, wynikające z nadmiernej aktywności oraz brak cierpliwości i wytrwałości w wykonywaniu zadań, które wymagają dużego zaangażowania poznawczego.

Statystyki zakładają, że ADHD występuje u 4-8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6–9 lat), głównie chłopców, niezależnie od rasy i kultury. Na każdej kolejne 5 lat zmniejsza się częstość występowania dolegliwości, jednak aż u 60% dorosłych widoczne są niektóre, a nawet wszystkie cechy zespołu (szczególnie zaś deficyt uwagi).
Choć mówi się, że diagnoza ADHD we wczesnym okresie dzieciństwa jest niemożliwa, uważny rodzic potrafi zauważyć te objawy, które mogą wskazywać na ujawnienie się ADHD w latach następnych.

We wczesnym dzieciństwie

• Permanentna aktywność ruchowa
• Brak umiejętności uczenia się na własnych błędach
• Przyspieszona lub opóźniona zdolność i rozwój mowy
• Trudności z zasypianiem, niespokojny sen
• Problemy związane z jedzeniem (dziecko zachowuje się w sposób wskazujący, że nie ma czasu na jedzenie), słaby odruch ssania, jak również pojawianie się wymiotów
• Ataki kolki, mogące być skutkiem alergii, lecz także wynikiem zaburzeń związanych z koncentracją uwagi

W opinii rodziców i opiekunów dziecko nadpobudliwe nie przepada za okazywaniem czułości, w tym przytulaniem (ma to związek z współwystępującą nadwrażliwością dotykową, lecz nie z ADHD)

W wieku szkolnym

• Problemy z dostosowywaniem się do ogólnych norm panujących w szkole (w tym siedzenia w ławce podczas zajęć)
• Tzw. “bujanie w obłokach”, czyli trudność w skupieniu się na przekazywanych przez nauczyciela/opiekuna treściach
• Zaczepianie innych osób, gadatliwość, impulsywne zachowania
• Brak samokrytyki i samokontroli, dotyczący szczególnie mankamentów związanych z właściwym zachowywaniem się w grupie
• Problemy z koncentracją uwagi (szybkie wybijanie się z rytmu zajęć, ogólny chaos w przyswajaniu treści, niepewność odnośnie do tego, jakie zostało wydane polecenie, dziecko może wydawać się również mało spostrzegawcze)
• Trudności w kontaktach z rówieśnikami (próby przewodzenia grupie, nieumiejętność przegrywania, głośne wyrażanie własnych opinii, bez względu na zdanie innych, brak cierpliwości, jeśli chodzi o zachowanie kolejności wyrażania zdania lub zabawy, niezamierzone wyrządzanie krzywdy rówieśnikom)
• Głośne wyrażanie własnych opinii i przebiegu procesu myślowego, nieumiejętność zachowań introwertycznych (nazywa głośno to, co robi, dezorganizuje ten sposób pracę na lekcji)

Nieumiejętność kontroli emocji, motywacji i stanu pobudzenia.

U dorosłych

• Objawy podobne do tych z okresu dzieciństwa, szczególnie zaś nadpobudliwość motoryczna, występowanie potrzeby ciągłego przyciągania uwagi oraz co najmniej jeden z wymienionych objawów: impulsywność, brak kontroli emocji, w tym wybuchy gniewu, emocjonalna nadpobudliwość.
• Permanentne w wieku dorosłym problemy z utrzymaniem uwagi i nadpobudliwość ruchowa, wraz z dwoma z następujących pięciu objawów: ambiwalencja odczuć i emocji, wybuchowy temperament, nierzadko połączony z agresją, bardzo ograniczona odporność na stres, problemy z samoorganizacją oraz impulsywność zachowań.

Wraz z upływem czasu objawy ADHD są coraz mniej widoczne. Naukowcy szacują, że od 30% do 70% dzieci ze zdiagnozowanym zespołem nadpobudliwości wykazuje niektóre lub nawet wszystkie symptomy również w życiu dorosłym. Z powodu braku odpowiedniego leczenia, osoby dorosłe mają trudności z funkcjonowaniem w społeczeństwie, co starają się rekompensować sobie poprzez sięganie po alkohol i środki farmakologiczne. Prowadzą dosyć nieusystematyzowany tryb życia, co wiązać się może ze stanami lękowymi, zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi, zaś w konsekwencji nierzadko prowadzi do depresji. O ile mówi się, że z ADHD można wyrosnąć, o tyle powikłania związane z tą dolegliwością mogą mieć poważne skutki. Istotne jest zatem podjęcie leczenia jak najwcześniej, aby w możliwie największym stopniu ograniczyć rozwój owych dysfunkcji.

Niedobór żelaza a ADHD…

Aby nasz ośrodkowy układ nerwowy funkcjonował bez zarzutu, niezbędne jest mu dostarczanie odpowiedniej ilości żelaza. Jego działanie jest szerokie, m.in. przyczynia się do produkcji osłonek mielinowych włókien nerwowych oraz jest odpowiedzialne za ich prawidłowe funkcje. Wpływa również na działanie neurotransmiterów (związki chemiczne przenoszące sygnały między komórkami nerwowymi za pomocą cząsteczek). Niedobór tego pierwiastka może wiązać się z zaburzeniami dopaminergicznymi w przekazie owych sygnałów i przez to być jedną z przyczyn występowania ADHD.

Co ciekawe, u dzieci, u których stwierdzono ADHD, udowodniono również niższe stężenia ferrytyny w porównaniu z grupą kontrolną. Aż 84% dzieci z ADHD miało obniżone stężenie ferrytyny! W porównaniu z grupą dzieci zdrowych sytuacja ta miała miejsce u 18% badanych. Doprowadziło to naukowców do wniosku, że im niższy poziom ferrytyny, tym bardziej wyraźne były objawy ADHD (oceniane wg Skali Rodzicielskiej Connersa i zaburzeń poznawczych)1.

ADHD ma niewątpliwie wpływ na całe życie osoby dotkniętej tą dolegliwością, w tym w dużym stopniu również na poziom wykształcenia i przyswajanie wiedzy. Choć objawy ADHD w życiu dorosłym słabną, często nie ustępują całkowicie. Badania przeprowadzone w 1981 r. dały początek obserwacji, iż u osób chorych na ADHD poziom niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych był zdecydowanie zbyt niski. Była to jedna z pierwszych przesłanek dotyczących związku między ADHD a procesem odżywiania. Stwierdzono, iż niedobory niektórych minerałów i pierwiastków (w tym żelaza, magnezu, cynku, jodu) mogą mieć ścisły związek z występowaniem i rozwojem objawów tejże dolegliwości, szczególnie u osób niedorosłych. Stąd wniosek, że istotną rolę w okresie ciąży i karmienia dziecka odgrywają również kwasy tłuszczowe omega-3, głównie zaś DHA, które uważane są za jedne z najbardziej istotnych, jeśli chodzi o prawidłowy rozwój oraz czynności mózgu u dziecka. Ich przewlekły niedobór może mieć związek ze zwiększonym ryzykiem występowania ADHD u dzieci.

Jakie produkty zawierają żelazo? – dzienne zapotrzebowanie

Żelazo występuje w żywności w postaci żelaza hemowego i niehemowego. Pierwsze z nich jest znacznie lepiej przyswajalne (około 20%) i jest składnikiem produktów pochodzenia zwierzęcego – ryb, owoców morza, mięsa i drobiu. W pozostałych produktach spożywczych występuje jego druga forma – żelazo niehemowe. Stopień jego przyswajalności jest znacznie niższy – średnio zaledwie ok 5%. Stąd dietetycy uczulają osoby na diecie wegetariańskiej, aby przyjmowane posiłki były zbilansowane – tak, by nie dopuścić do wystąpienia niedoboru tego składnika. Do najbogatszych źródeł niehemowego żelaza należą kasze, pełne ziarna zbóż, orzechy, nasiona roślin strączkowych, jaja oraz drożdże.

Na przyswajalność żelaza wpływa wiele różnych czynników. Jednym z nich jest zawartość w przyjmowanych posiłkach witaminy C, niezbędnej w procesie jego prawidłowego wchłaniania. Z kolei składniki utrudniające tę przyswajalność to kawa, herbata, polifenole, pokarmy bogate w błonnik, kwas fitynowy, produkty roślinne bogate w taniny. Jeśli chodzi o potrawy zwierzęce, najwięcej żelaza zawierają nerki i wątroba – i to jedynie w dużych ilościach (8000-11500 μg/100g). Inne rodzaje potraw mięsnych, porównując je do roślinnych, zawierają mniejsze lub co najwyżej zbliżone ilości rzędu 2000-3000 μg/100g. Uważa się, że skutecznym źródłem żelaza są także wszelkie zielone części roślin (sałata, szpinak, botwinka). Ma to związek z obecnością w nich witaminy C, ułatwiającej przyswajanie żelaza (choć de facto zawierają go mniej, nasz organizm jest w stanie więcej go przyjąć). Mięso owej witaminy niemal nie zawiera. Należy również dodać, że w normalnej sytuacji organizm przyswaja około 10% dostarczonego z pokarmem żelaza. Gdy wystąpią jednak wyraźne braki i związane z nimi objawy, uruchomienie specjalnych mechanizmów trawiennych zwiększa przyswajalność żelaza nawet do 40%.

Zalecane dzienne zapotrzebowanie na żelazo:

* Przed wystąpieniem miesiączki (po wystąpieniu miesiączki)

W takiej sytuacji oczywiście można rozważyć suplementację żelazem, jednak decyzja ta winna zostać skonsultowana z lekarzem prowadzącym. Rynek farmaceutyczny obfituje w preparaty bogate w ten składnik, jednak najlepiej przyswajalnymi spośród nich są te, które zawierają chelaty aminokwasowe żelaza firmy Albion®. Średnia przyswajalność owych preparatów jest 4,8-7,2 razy wyższa niż form nieorganicznych, takich jak siarczan, tlenek czy węglan. Z kolei proces leczenia preparatami doustnymi powinien trwać co najmniej od 2 do 4 miesięcy lub do osiągnięcia pożądanych wartości hematologicznych i przez okres co najmniej 6-8 tygodni – w celu zgromadzenia odpowiednich zapasów w organizmie.

Istotną informacją jest również to, iż nie jest wskazane łączenie preparatów żelaza z pożywieniem bogatym w ów pierwiastek, bowiem taki zabieg skutecznie może zmniejszać jego przyswajanie – nawet o 40 – 50%! W celu osiągnięcia maksymalnej przyswajalności żelaza należy przyjmować je między posiłkami. Niewskazane jest również przyjmowanie tego mikroelementu z beta-karotenem (dodatkowo suplementowanym), wapniem (szczególnie u alergików), soją, a także środkami farmaceutycznymi stosowanymi w leczeniu schorzeń tarczycy, nadciśnienia, chorób autoimmunologicznych oraz zatruć metalami ciężkimi.

Warto pamiętać, że przyswajalność żelaza wspomagają witaminy: B12, A i C. WHO rekomenduje także suplementację żelaza kobietom w ciąży i obficie miesiączkującym, jak również wegetarianom oraz osobom poddawanym chemioterapii. Dlaczego? Gdyż niweluje ono występowanie niedoboru żelaza, a tym samym zagrożenie niedokrwistością.